“წამოიდგინეთ სოციალურად შეჭირვებული დედის მდგომარეობა, რომელსაც მოუწევდა მოეკიდა შვილისთვის ხელი და საზოგადოებრივი ტრანსპორტით უკან წამოეყვანა, ან მოუწევდა ბოდიში მოეხადა და დათანხმებოდა, რომ როცა არავინ იქნება, მაშინ ჩავა მისი შვილი აუზში.”– აუტისტური სპექტრის მქონე მოზარდის დედა დისკრიმინაციის წინააღმდეგ სასამართლოში დავას იწყებს.
ქეთი 12 წლის ხდება. ბოლო ორი წელია ის იმ სახელმწიფო პროგრამით სარგებლობს, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებისა და მოზარდების დასვენებას ფინანსურად უწყობს ხელს. მსგავსი შესაძლებლობა ამ ეტაპზე საქართველოს სამ დიდ ქალაქში – თბილისში, ბათუმსა და რუსთავში მცხოვრებ მოზარდებს აქვთ. გოგონას განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირის სტატუსი ორი წლის წინ მიანიჭეს. როგორც ქეთის დედა – გვანცა გვიყვება, აუტისტური სპექტრის მქონე მოზარდთან ერთად დასვენების დროს სასტუმროს დატოვება, ბავშვის არატიპური ქცევის გამო მოსთხოვეს. ამბობს, რომ გოგონას მდგომარეობის შესახებ, სასტუმროს პერსონალი წინასწარ გააფრთხილა. როგორც გვანცა ჰყვება, პრობლემები სასტუმროში მისვლისთანავე დაიწყო, როდესაც მეპატრონემ ქეთის სხვა დამსვენებლებისგან იზოლირება სცადა.
“სამზარეულოს თავზეა შენი ნომერიო, თავიდან ვიფიქრე, იმის თქმა უნდოდა, სუნი ხომ არ გაწუხებთ სადილის მომზადებისასო. წინასწარ ვუთხარი: არაუშავს-მეთქი. თურმე მეუბნება: გიბრუნებთ ფულს და უნდა წახვიდეთო. პირველად შევეჯახე ასეთ ფაქტს, რომ ვიღაც გვაგდებს ჩვენი მდგომარეობის გამო. სად აღარ ვყოფილვართ, ბევრჯერ ყოფილა ზედმეტი ყურადღებაც – პოზიტიურ დისკრიმინაციას რასაც ეძახიან. ზედმეტი ემპათიითაც შევწუხებულვართ, ან სინანულის გამოხატვით და ამასაც უტკენია გული, მაგრამ ჩემი შვილი ფაქტობრივად გამოაძევეს სასტუმროდან, მას არ გაეწია მომსახურება იმის გამო, რომ არის აუტისტური სპექტრის მატარებელი. კი, ნამდვილად აქვს მას ეს პრობლემა, რომ ემოციას გამოხატავს ხმამაღლა – პოზიტიურსაც და ნეგატიურსაც, მაგრამ არაფერი ისეთი, რომ მართვა არ შეიძლებოდეს – დადის სკოლაში, ჰყავს არაჩვეულებრივი კლასელები, მშობლები, მასწავლებლები”, – ამბობს გვანცა გულიაშვილი.
გვანცა ახლა სასამართლო დავისთვის ემზადება. დავის მიზანია, რომ სასამართლომ დისკრიმინაციის ფაქტი დაადასტუროს.
“ჩემი მხრიდან სასამართლოში ნამდვილად არ დადგება საკითხი, რომ რაიმე სახის მატერიალური ზიანი ამინაზღაურონ, იმის მიუხედავად, რომ იძულებული გავხდი წამოვსულიყავი. ინკლუზია არის ყველაზე მნიშვნელოვანი, რითიც ამ ადამიანებს ვეხმარებით. როდესაც მეუბნები, რომ კი, გავიგე პრობლემა აქვს, მაგრამ იზოლირებულად გყავდეს, – ეს უკვე არის დისკრიმინაცია! – ამით ხელს მიშლი, რომ მას დავეხმარო თუნდაც ეს რთული ქცევა რამენაირად გადალახოს. ვერ წარმოიდგენთ, ქეთის კლასი როგორ ურთიერობაშია ქეთისთან. ზოგადად, ბავშვებს რამდენად კარგად და უფროსებზე ბევრად უკეთ ესმით, როგორ ეურთიერთონ განსხვავებული საჭიროების თანატოლებს – შეგვიძლია ვუყუროთ მათ ქცევას და მათგან ვისწავლოთ.”– ამბობს გვანცა გულიაშვილი.
გვანცა გულიაშვილი იმ სირთულეებზე საუბრობს, რომლებსაც შშმ ბავშვებისა და მოზარდების მშობლები ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამუდმებით აწყდებიან.
“ფინანსდება თერაპიების 20 საათი, რომელიც სინამდვილეში ზღვაში წვეთია და მშობლის ჯიბიდან გაცილებით დიდი თანხის დახარჯვა ხდება, კი მერია გასცემს ამ ვაუჩერებს მაგრამ ვისთან ხდება შემდეგ ამ ვაუჩერით წასვლა? არ უნდა გადაამოწმოს სახელმწიფომ სად გვიშვებს? წარმოიდგინეთ, ვინც ელოდება ამ ვაუჩერს, რომ დაასვენოს თავისი შვილი, წამოიდგინეთ სოციალურად შეჭირვებული დედის მდგომარეობა, რომელსაც მოუწევდა დილით მოეკიდა შვილისთვის ხელი და საზოგადოებრივი ტრანსპორტით უკან ჩამოეყვანა, ან მოუწევდა ბოდიში მოეხადა და დათანხმებოდა იმას, რომ როცა არავინ იქნება, მაშინ ჩავა ჩემი შვილი აუზში. როგორ, რა მოხდა თუ ისეთ დროს ჩავა აუზში როცა სხვა ბავშვები არ იქნებიანო? კი, ვამბობ, რომ მინდა საინფორმაციო კამპანია და ცნობადობის გაზრდა – ეს სასამართლო პროცესი, სადაც უნდა დადასტურდეს ფაქტი როგორც დისკრიმინაცია, უნდა იყოს ამ ცნობადობის გაზრდის ნაწილი – მხოლოდ ამიტომ ვარ დაინტერესებული დღეს ამ სასამართლო პროცესით” – ამბობს გვანცა გულიაშვილი.
2013 წელს საქართველოს პარლამენტმა გაეროს შშმ პირთა უფლებების კონვენციის რატიფიცირება მოახდინა, რომლის ამოქმედებაც 2014 წლიდან დაიწყო. სპეციალისტების შეფასებით, ქვეყანაში მიმდინარე საკანონმდებლო ცვლილებების ფონზე, გაურკვეველია, როგორი იქნება შშმ ბავშვებისა და მოზარდებისთვის აუცილებელი იმ პროგრამებისა და სხვადასხვაგვარი თერაპიის ბედი, რომელთა დიდი ნაწილიც საერთაშორისო ფონდებიდან ფინანსდებოდა.
“ თერაპიები და ყველაფერი ფინანსდებოდა საერთაშორისო პროგრამებით და პროექტებით. ძალიან გვიან ჩაერთო ამ ყველაფერში სახელმწიფო. ყველას შეგვეხო უკვე – ამხელა რესურსი დაიხარჯა, ამდენი შრომა ჩაიდო და ახლა არ ვიცით რა იქნება. უკვე ვგრძნობთ ამას. ეს ხდება იმის ნავცვლად, რომ ძლიერდებოდეს ეს სექტორი, რომელიც ზურგია და დამცველია, არამხოლოდ შშმ ბავშვების – ნებისმიერი განსხვავებული საჭიროების, იდენტობის, წარმოშობის ადამიანის”– აცხადებს გვანცა გულიაშვილი.
შშმ პირთა კონვენციის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია ამ პირთა მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში – სხვადასხვა სახელმწიფო უწყებასა და თვითმმართველობაში შშმ პირთა საკითხებზე მომუშავე საკონსულტაციო საბჭოების მომავალი კი, ასევე, გაურკვეველია.
“ეს საბჭოები მეტნაკლები ეფქტურობით მოქმედებდნენ და რაღაც წვლილი შეჰქონდათ კონვენციის განხორციელების საქმეში, თუმცა, ბოლო მოვლენები, ე.წ რუსული კანონი თუ ფარა – რა საკანომდებლო ცვლილებებიც განხორციელდა, იგივე, გრანტების შესახებ კანონში შეტანილი ცვლილებები, რა თქმა უნდა შშმ პირთა მონაწილეობას მკვეთრად ზღუდავს. ამასთან, საუბარი არ არის მხოლოდ შშმ წარმომადგენლობით ორგანიზაციებზე. წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების გარდა ჩართულები არიან სერვისის მიმწოდებელი და სხვა არასამთავრობო ორგანიზაციები – ყველა მათგანი მონაწილეობდა კონვენციის განხორციელებაში და როდესაც მთლიანად სექტორს ექმნება პრობლემა, გამორიცხულია, რომ შშმ პირებს არ შეეზღუდოთ ჩართულობა. სახელმწიფომ უნდა მოახერხოს, რომ სწორედ შშმ პირთა ჩართულობით მიიღოს გადაწყვეტილები, რათა უფრო ეფექტური გახდეს სახელმწიფო პროგრამები, ბიუჯეტირების პროცესი და თითოეული იმ თეთრის ხარჯვა, რომელსაც სახელმწიფო შშმ საკითხებზე ხარჯავს”– ამბობს კობა ნადირაძე , შშმ პირთა უფლებების აქტივისტი. იგი შშმ პირთა უფლებებზე მრავალი წელია მუშაობს.
კობა ნადირაძე იმ ბიუროკრატიულ პრობლემებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომლებიც შშმ ბავშვებისა და მოზარდების დასვენების სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებას თან ახლავს.
“ძალიან ბევრი ბარიერი ხვდებათ შშმ პირებს, ჯერ რომ საერთოდ ჩაერთონ ამ პროგრამაში და შემდეგ უკვე სახელმწიფომ უნდა შეარჩიოს ამ სერვისის ისეთი მიმწოდებლები, რომლებიც შეძლებენ ყველა კრიტერიუმი დააკმაყოფილონ. ხშირად გვესმის, რომ რაღაც პრობლემები არის, მაგრამ ამის შესწავლას სჭირდება სისტემატური მონიტორინგი, რასაც აკეთებდნენ არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებსაც, სახელმწიფო პოლიტიკიდან გამომდინარე პრობლემები შეექმნათ. ბოლო წლებში საზოგადოების ცნობიერება ამ მიმართულებით შეიცვალა – ძალიან ბევრმა შშმ პირმა დაიწყო ჩვეულებრივ სკოლებში სიარული სხვა ბავშვებთან ერთად – მსხვილ ქალაქებში გამოჩნდა მისაწვდომი საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, რაც ასევე ძალიან მიშვნელოვანია. ადრე თუ დაუკითხავად მოდიოდნენ და გეხმარებოდნენ, დღეს უკვე გეკითხებიან, ხომ არ დაგეხმაროთო. ეს ყველაფერი არის ძალიან კარგი, თუმცა საკმაოდ ჩამორჩება სახელმწიფოს დამოკიდებულება და სახელმწიფოს პოლიტიკა ამ ცნობიერებას”, – ამბობს კობა ნადირაძე.
“ჩემთვის და ქეთისთვის ეს ყველაფერი იყო ცუდი გამოცდილება, მაგრამ გულწრფელად გეტყვით, თუ ჩვენი გამოცდილება ამ ზაფხულს სხვებს აარიდებს მსგავს ამბავს, უკვე კარგია. ყველაზე მეტად ამაზე ვდარდობდი, რომ მე ჩემს შვილს შესაძლოა ბევრს ვუკეთებ, მაგრამ როგორც ჩანს, მეტია საჭირო – ბევრი გვაქვს სამუშაო ყველას ერთად: დედებს, სახელმწიფოს, არასამთავრობო სექტორს. ძალიან ბევრმა კერძო მეპატრონემ და სასტუმრომ მომწერა – სრულიად უსასყიდლობ შემომთავაზეს დასვენება ქეთისთვის. ეს მხარდაჭერა რაც ვიგრძენი, იმ მომენტში მართლა ძალიან მჭირდებოდა. დაუხურეს ერთი კარი, მაგრამ ბევრი კარი გაგვიღეს და ეს მაძლევს იმის იმედს, რომ ჩვენ, როგორც საზოგადოებას, გვაქვს რესურსი, რომ კიდევ უფრო გავიზარდოთ. დარწმუნებული ვარ, ეს ასეც მოხდება და გადაილახება ეს პრობლემა,” – ამბობს გვანცა გულიაშვილი.
