დაძაბულობა ჯერ კიდევ იგრძნობა მთიან ყარაბაღში, მიუხედავად 2020 წელს აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის რუსეთის მედიატორიბით მიღწეული ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებისა.
მას შემდეგ რაც რუსეთმა (რომელიც ტრადიციულად ამ რეგიონში მედიატორის ფუნქციას ასრულებს) უკრაინაში ომი გააჩაღა და მთიან ყარაბაღში ერთგვარი შუამავლის ვაკუუმი შეიქმნა, ამერიკის შეერთებულამ შტატებმა და ევროკავშირმა მედიაციის კრიზისი მოგვარებაში უფრო აქტიური როლის შესრულება დაიწყეს. თუმცა ბოლო დროს ლაჩინის დერეფნის ირგვლივ ისევ დაიწყო უთანხმოება და ერევანი ბაქოს იმ გზის ჩაკეტვაში ადანაშაულებს, რომელიც სომხეთს მთიან ყარაბაღთან აკავშირებს. ეს ფაქტი კიდევ ერთხელ მიუთითებს, რომ მშვიოდბისკენ მიმნავალი გზა ჯერ კიდევ ძალიან გრძელია.
ევრონიუსი“ რამდენიმე თვის განმავლობაში აწარმოებდა მოლაპარაკებებს, რათა შეხვედროდა სომხეთისა და აზერბაიჯანის პირველ პირებს, რომელთა ქვეყნებიც მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე ხანგრძლივ კონფლიქტში არიან ჩართული.
„ევრონიუსი“ ცალ-ცალკე შეხვდა აზერბაიჯანის პრეზიდენტ ილჰამ ალიევსა და სომხეთის პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანს და ორივეს ერთი და იგივე კითხვები დაუსვა, რითაც საშუალება მისცა პასუხები ისე გაეცათ, რომ ერთმანეთისთვის სიტყვა არ გაეწყვეტინებინათ.
ევრონიუსი: ეს რეგიონი ერთ-ერთი ყველაზე სასტიკი შეტაკებების ადგილი იყო სამხრეთ კავკასიის უახლეს ისტორიაში. და დაძაბულობა ჯერ კიდევ არ გამქრალა 2020 წლის ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების შემდეგ. მაინც რა არის, თქვენი აზრით, მუდმივი მტრობის მიზეზი?
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „დეკლარაცია, რომელსაც 2020 წლის 10 ნოემბერს მოეწერა ხელი, ვერ უზრუნველყოფდა გრძელვადიან მშვიდობას. ეს არ იყო სამშვიდობო ხელშეკრულება. ეს იყო დეკლარაცია, დე ფაქტო ეს იყო სომხეთის კაპიტულაცია. ამიტომ წამოვიწყეთ ზოგიერთი ინიციატივა, რათა სომხეთთან კონფლიქტის საბოლოო მოგვარების გზა გვეპოვა – მაგალითად, ორმხრივად გვეღიარებინა ტერიტორიული მთლიანობა, დამოუკიდებლობა, საერთაშორისო საზღვრები, დაგვედგინა საზღვრები, იარაღის გამოყენებაზე ან ძალისმიერ მუქარაზე უარი გვეთქვა. და ეს შეთავაზებები დავდეთ მაგიდაზე. ასე რომ, ჩვენ და ჩვენი ქვეყანა, რომელიც 30 წელი განიცდიდა ოკუპაციას და რომელმაც სამართალი ძალის გამოყენებით აღადგინა – ვიყავით ახალი სამშვიდობო პროცესის ავტორი. ვერ ვიტყვი, რომ ეს პროცესი სრულიად უმტკივნეულოდ მიდის. ჩვენ მაინც ოპტიმისტურად ვართ განწყობილი, რადგან ახლა ძალიან აქტიურ მოლაპარაკებებში ვართ ჩართული ორივე ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრების დონეზე.“
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „2020 წლის ნოემბერში ხელმოწერილი დოკუმენტი არ იყო სამშვიდობო ხელშეკრულება ან შეთანხმება, როგორც თქვენ ბრძანეთ, იურიდიული თვალსაზრისით. მაგრამ მისი ძალიან ბევრი დებულება უხეშად და მძიმედ დაირღვა. გეთანხმებით, რომ ეს დოკუმენტი შეიძლებოდა ყოფილიყო და, გარკვეული თვალსაზრისით, არის კიდეც მომავალი მშვიდობის კონცეფციის ჩარჩო. სამწუხაროდ, მისი ბევრი დებულება რეგულარულად ირღვეოდა აზერბაიჯანის მხრიდან. ახლაც ირღვევა. თქვენ შეკითხვაში ახსენეთ მთიანი ყარაბაღი მასზე საუბრის დროს – და ეს ყველას ესმის – მაგრამ აზერბაიჯანი, მაგალითად, დღემდე ამტკიცებს, რომ არავითარი მთიანი ყარაბაღი არ არსებობს.“
ევრონიუსი: თქვენ ახლახან დაბრუნდით ბრიუსელიდან, სადაც შეხვდით აზერბაიჯანის პრეზიდენტს. რამდენიმე შეხვედრა გქონდათ ევროკავშირის შუამავლობით. სამშვიდობო მოლაპარაკებებმა ბევრს ამ რეგიონში ხანგრძლივი მშვიდობის დამყარების იმედი ჩაუსახა გულში. მაგრამ ახლა თქვენი ნათქვამიდან გამომდინარე, ცრუ იმედი ხომ არ გვაქვს? რამდენად შესაძლებელია მშვიდობა და რას გვეტყოდით ბრიუსელში მიმდინარე მოლაპარაკებების თაობაზე?
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „მშვიდობა არათუ შესაძლებელია, არამედ აუცილებლად უნდა დამყარდეს. ეს არის ჩემი რწმენა და პოზიცია. ეს არის, რისიც მჯერა. მაგრამ ეს რომ მოხდეს, მნიშვნელოვანია, რომ საერთაშორისო საზოგადოებამ მნიშვნელოვანი დეტალებიც იცოდეს, რომ გასაგები იყოს, თუ რატომ არ ხდება პროგრესი საკმარისად სწრაფად. ნება მომეცით, ბრიუსელში ჩვენს იმ შეხვედრას დავუბრუნდე, რომელსაც ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი შარლ მიშელიც ესწრებოდა და რომელზეც მე და აზერბაიჯანის პრეზიდენტი შევთანხმდით – უფრო სწორად, მივედით ურთიერთგაგებამდე, რომ ორივე, სომხეთი და აზერბაიჯანი, აღიარებს ტერიტორიებს: სომხეთის 29 800 კვადრატულ კილომეტრს და აზერბიაჯანის 86 600 კვადრატულ კილომეტრს და ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას. ამ დრომდე აზერბაიჯანის პრეზიდენტს საჯაროდ არ დაუდასტურებია ეს ურთიერთგაგება და არც უარუყვია. ეს დელიკატური ნიუანსი, გარკვეულწილად, უნდობლობას იწვევს.“
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „ ჩემი აზრით, სწორი იქნება, თუ ამის იმედი გვექნება. ამ შეხვედრებმა საშუალება მოგვცა, ძალიან მგრძნობიარე საკითხებს შევხებოდით.
მაგალითად, მომავალი საზღვრების მოხაზულობას, რადგან აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის საზღვარი არ არის განსაზღვრული. რადგან, როგორც კი საბჭოთა კავშირი დაიშალა, მაშინვე ამ აგრესიის პირისპირ აღმოვჩნდით. ამიტომ ჩნდება კითხვები: როგორი იქნება საზღვარი, როგორი იქნება რეალური მდგომარეობა ადგილზე? როგორი იქნება კომუნიკაცია? საქმე ისაა, რომ სომხეთს აქვს ვალდებულება, რომელსაც ხელი მოაწერა ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ, რომ ნება მოგვცეს ჩვენს ექსკლავთან – ნახიჩევანთან – გვქონდეს წვდომა. მაგრამ ეს ამ დრომდე არ სრულდება. სამშვიდობო შეთანხმების პარაგრაფებზე ძირითადად მინისტრები არიან კონცენტრირებული. ჩვენი შეხვედრები, ჩემი აზრით, უბრალოდ დადებით ატმოსფეროს ქმნის. მაგრამ თუ სომხეთის მხრიდან კონსტრუქციულ მიდგომას დავინახავთ, და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, თუ ისინი უარს იტყვიან ჩვენი ტერიტორიული მთლიანობის წინააღმდეგ მიმართულ ყველა პრეტენზიაზე, მაშინ ძალიან მალე შევთანხმდებით მშვიდობიან გამოსავალზე, შესაძლოა ამ წლის ბოლომდეც კი.“
ევრონიუსი: რისი მომცემია ევროკავშირის შუამავლობა მოლაპარაკების დროს?
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „პრინციპში ევროკავშირი არ ყოფილა ოკუპაციის დროს იმ მედიაციის პროცესის მონაწილე, რომელსაც 1992 წლიდან ვაწარმოებდით. ეს ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის შარლ მიშელის ინიციატივა იყო. მან მიგვიწვია და ჩვენ მხარი დავუჭირეთ, რადგან აზერბაიჯანს, ევროკავშირსა და სომხეთს შორის თანამშრომლობის დონის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ ევროკავშირი საუკეთესო ვარიანტია, რადგან ჩვენი ურთიერთობა ევროკავშირთან ორმხრივ პატივისცემას, ნდობასა და საერთო ინტერესებს ემყარება. ამიტომ ეს ინიციატივა ახლა დიალოგის ძალიან აქტიურ ფორმატში გადადის, რადგან მხოლოდ ბრიუსელში კი არ ვხვდებით, არამედ, მაგალითად, ევროპის სამშვიდობო ინიციატივის ფორმატის ფარგლებშიც. ბოლოს ეს შეხვედრა კიშინეუში შედგა. ჩემი აზრით, ეს მნიშვნელოვანია, რადგან ვითარებას სტაგნაციის საშუალებას არ ვაძლევთ. რადგან თუ სტაგნაციაში შევედით, თუ საქმე გარღვევაზე მიდგება, არ გვექნება გარანტია, რომ სახიფათო სცენარი არ განვითარდება.“
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „პირველ რიგში, მსურს ხაზი გავუსვა, რომ მედიაციის უპირატესობა ყველას კარგა ხანია ესმის. მაგრამ ყველა შუამავლობას გარკვეული ნაკლი ახლავს. თუ ნებას მომცემთ, ამ ნაკლზე ვისაუბრებ. მე ვთვლი, რომ მედიაცია მაშინ არის ეფექტური, როდესაც ურთიერთგაგების დარღვევის შემთხვევაში, სულ მცირე პოლიტიკურ პოზიციას გამოხატავს იმ მხარის მიმართ, რომელმაც ვადლებულება დაარღვია. მაგალითად, ბრიუსელის პლატფორმაზე ამას ვერ ვხედავთ. მე მუდამ ვაყენებ ამ საკითხს. საიდუმლოსაც კი გაგიმხელთ და გეტყვით, რომ ჩვენ მოვამზადეთ დოკუმენტი, რომელსაც „აუდიტი“ დავარქვით. მასში ჩამოთვლილია ის პუნქტები, რომლებზეც ურთიერთგაგებას მივაღწიეთ ბრიუსელის პლატფორმაზე, თუმცა შემდეგ არ დაიცვეს. ეს საკმაოდ სქელი პაკეტი გამოვიდა, რაც შეშეფოთებას იწვევს.
ევრონიუსი: როგორ გგონიათ, იმის გამო, რომ დასავლეთი – ამერიკის შეერთებული შტატები და ვეროკავშირი – აქ უფრო მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, უფრო ტრადიციულ, რეგიონულ შუამავალთან რუსეთთან შუღლი ხომ არ ჩამოვარდა? ან პირიქით, იმის გამო, რომ რუსეთი უკრაინით არის დაკავებული, სხვა მოთამაშეებს უფრო მეტად ხომ არ მიეცათ საშუალება, თქვენ და აზერბაიჯანს საერთო ენის გამონახვაში დაგეხმარონ?
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „ნება მომეცით, შეგახსენოთ, რომ ეს საერთაშორისო კონკურენცია ჩვენთან პირდაპირ კავშირში არ არის, რადგან ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეები ძალიან აქტიურად იყვნენ ჩართული, ეს ფორმატი იმისთვის შეიქმნა, რომ მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტზე ემუშავათ. მაგრამ 2022 წლის 24 თებერვლის შემდეგ ამ თანათავმჯდომარეებმა უბრალოდ შეწყვიტეს ურთიერთობა. ზოგიერთმა მათგანმა გადაწყვიტა, რომ არ სურდა მეორე თანათავმჯდომარესთან ურთიერთობა და პრობლემაც ამის მერე დაიწყო.“
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „ფაქტობრივად, რუსეთი იყო 2020 წლის 10 ნოემბრის ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების მედიატორი. ეს არ ყოფილა არც ამერიკის შეერთებული შტატები და არც ევროკავშირი. როდესაც რუსეთ-უკრაინის ომის შემდეგ ვითარება შეიცვალა, ვნახეთ, რომ ამერიკა და ევროპა უფრო გააქტიურდნენ. ჩვენთვის პრინციპში არ აქვს დიდი მნიშვნელობა, ვინ გაუძღვება პროცესს ან ვის ექნება, გარკვეულწილად, მონოპოლია მოლაპარაკებათა პროცესზე. მნიშვნელოვანია შედეგამდე მისვლა.“
ევრონიუსი: მესმის, რომ რუსეთთან ისტორიულად ხანგრძლივი და კომპლექსური ურთიერთობა გაქვთ. რას იტყოდით, აქვს რუსეთს გავლენა რეგიონში მოცემულ მომენტში?
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „რაც შეეხება აზერბაიჯანს, ბევრი არაფერი შეცვლილა, რადგან ჩვენი ურთიერთობა რუსეთთან დაბალანსებულია. ეს დამყარებული იყო ერთმანეთის ეროვნული ინტერესებისა და, რასაკვირველია, ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის აღიარებაზე. რუსეთი აზერბაიჯანის მეზობელი და პარტნიორია.“
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „რა თქმა უნდა, უკრაინის მოვლენების გამო მარტო რუსეთის კი არა, სხვა გეოპოლიტიკური აქტორების ინტერესი ჩვენი რეგიონის მიმართ ნელდება, რადგან, ფაქტობრივად, უკრაინა არის ადგილი, რომელზეც მთელი საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღებაა მიპყრობილი. და დიახ, ეს არის ფაქტორი.“
ევრონიუსი: შეგვიძლია ვისაუბროთ, რა ვითარებაა ამჟამად შემთხვევის ადგილზე? ორვემ, ევროკავშირმაც და ამერიკამაც, მოითხოვა თავისუფალი მიმოსვლის გარანტია ლაჩინის დერეფანში: თქვენი ინფორმაციით, რა ხდება იქ, მთიან ყარაბაღში მცხოვრებთათვის ამ საკვანძო მნიშვნელობის მქონე გასასვლელში?
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „მთიან ყარბაღში არის ჰუმანიტარული კრიზისი. რა არის ჰუმანიტარული კრიზისი? მთიან ყარაბაღს არ მიეწოდება საკვები. გარედან არავითარი სურსათი არ შედის. არ მიეწოდება მთელი რიგი პირველადი მოხმარების საქონელი, ჩვილი ბავშვის საკვები, მედიკამენტები არ იშოვება, არც ჰიგიენისთვის აუცილებელი პროდუქტი შედის. იქ ყოველდღიური მოხმარების პროდუქცია არ არის. აზერბაიჯანმა შეწყვიტა მთიანი ყარაბაღისთვის ბუნებრივი აირისა და ელექტროენერგიის მიწოდება, ასევე საწვავისაც. ამ გაგებით, იქ შიმშილობისა და ჯანდაცვის პრობლემების კუთხით, რეალური საფრთხის წინაშე ვდგავართ და ა.შ.“
ევრონიუსი: როგორც იცით, აზერბაიჯანი უარყოფს ამას. ისინი იმეორებენ, რომ აღდამის გზა გახსნილია.
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „არ ვიცი, რაზე დაყრდნობით ამბობთ, რადგან მე ვსაუბრობ დოკუმენტზე, რომელსაც ხელი მოვაწერე და რომელსაც საერთაშორისო დოკუმენტის სტატუსი აქვს. იქ გასაგებად წერია, რომ ლაჩინის დერეფანი, რომელიც რუსი მშვიდობისმყოფელების კონტროლქვეშაა და მხოლოდ გზა არ არის, ეს არ არის ხუთი კილომეტრის სიგანის მქონე გზა, არ უნდა იყოს აზერბაიჯანის კონტროლქვეშ და უნდა უზრუნველყოს მთიან ყარაბაღსა და სომხეთს შორის კავშირი.“
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „თავისუფალი მიმოსვლა არ არის დაბლოკილი. მას შემდეგ, რაც 23 აპრილს დადგეს სასაზღვრო გამშვები პუნქტი, ყარაბაღის ორი ათასზე მეტი მცხოვრები მარტივად მიდიოდა სომხეთში და უკან ბრუნდებოდა. 15 ივნისს სომხეთმა კიდევ ერთი სამხედრო პროვოკაცია განახორციელა და ჩვენი ერთ-ერთი მესაზღვრე დაჭრა. ამიტომ გამოძიების მიზნით, გზა დროებით დაიკეტა. მაგრამ მერე ისევ გაიხსნა. „წითელმა ჯვარმა“ ისევ დაიწყო მედიკამენტების ტრანსპორტირება და იმ პაციენტების ევაკუაცია, რომლებსაც სომხეთში ესაჭიროებათ მკურნალობა. მაგრამ, სამწუხაროდ, „წითელი ჯვრის“ სატვირთო მანქანები როდესაც გაჩხრიკეს, იპოვეს კონტრაბანდული საქონელი, როგორიცაა სიგარეტები, აიფონები და ბენზინი. „წითელმა ჯვარმა“ ეს აღიარა, დაგვიკავშირდნენ და გვითხრეს, რომ ისინი არ არიან ამაზე პასუხიმგებელი, რადგან…“
ევრონიუსი: მათი სატვირთოები გამოიყენეს.
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „დიახ, მაგრამ ამ სატვირთოებზე მათი ლოგო იყო, მათ მძღოლებსაც უნიფორმაზე მათი ლოგო ეკეთათ.“
ევრონიუსი: „ 2020 წელს ორივე მხრიდან 5 ათასამდე ადამიანი დაიღუპა. მე ვიყავი მთიან ყარაბაღში და შევხვდი მრავალი დაღუპული სომეხი ჯარისკაცის დედას. ასევე საკუთარი თვალით ვნახე ტკივილი და ნგრევა ორივე მხარეს. თქვენი მხარის ამბავი ჩემი აზერბაიჯანელი კოლეგების ნამუშევრის დახმარებით გავიგე. განსაკუთრებით დამამახსოვრდა ერთ-ერთი დედის სიტყვები. ის პოლიტიკოსებს სდებდა ბრალს ომსა და მისი ვაჟების სიკვდილში. მისი აზრით, საკითხი პოლიტიკოსებმა დიპლომატიური გზებით უნდა მოაგვარონ და არ უნდა გაებან ომის ხაფანგში. როგორ გგონიათ, რა არის თქვენი მისია? ომის მოგება თუ მშვიდობის დამყარება?
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „ომის მოგება იყო ჩემი ცხოვრების, ან ჩემი პოლიტიკური ცხოვრების მისია, რომელიც წარმატებით შევასრულე. ომი მოვიგეთ. აღვადგინეთ სამართალი და ტერიტორიული მთლიანობა. და ახლა მშვიდობაზე ვსაუბრობთ. თუ სომხეთს სურს მშვიდობა, ამას მივაღწევთ, რადგან აღარ გვაქვს ტერიტორიული პრეტენზია სომხეთის მიმართ და გვინდა, რომ არც მათ ჰქონდეთ რაიმე ტერიტორიული პრეტენზია. იმას ვგულისხმობ, რომ ის ადამიანები, რომლებიც ცხოვრობენ ყარაბაღში იმ ადგილას, რომელსაც ახლა დროებით რუსი მშვიდობისმყოფელები აკონტროლებენ, ცხოვრობენ აზერბაიჯანში და უნდა აირჩიონ, წასვლა სურთ თუ ის, რომ იცხოვრონ, როგორც მოქალაქეებმა, როგორც ეთნიკურმა უმცირესობამ ისე, როგორც ნებისმიერი სხვა ეთნიკური უმცირესობა ცხოვრობს აზერბაიჯანელებთან ერთად.“
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „იცით, ომი ნებისმიერ შემთხვევაში ცუდია. თუ ომი გაჩაღდა, ესე იგი ვიღაცამ რაღაც ცუდი გააკეთა, ან რამდენიმე ადამიანმა რამდენიმე ადგილზე რაღაც ცუდი ჩაიდინა. მაგრამ, მეორე მხრივ, რა არის ომის მიზეზი? ომის მიზეზი არის ის, რომ შეუძლებელია სტაბილური მშვიდობის დამყარება ან მისი შენარჩუნება. მაგრამ რამდენად სარწმუნო და რეალურია, რომ ეს შეუძლებელია? რამდენად ავთენტურია? აი, ეს არის კიდევ საკითხავი. ჩემი ვაჟიც იყო ომში, ჩემი მეუღლეც. და ახლა თქვენ ძალიან სერიოზულ კითხვას მისვამთ. ეს, მართლაც, ლეგიტიმური კითხვაა. მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ ის მეტისმეტად ღრმაა. კაცობრიობა მთელი თავისი არსებობის მანძილზე ამბობდა, რომ საჭიროა ომის თავიდან აცილება და მშვიდობის დამყარება და, მაშინ ჩავთვალოთ, რომ ეს არის შენობა, სადაც ცუდი პოლიტიკოსები იყვნენ და დღესაც არიან?“
ევრონიუსი: მაინტერესებს, რამეს ხომ არ ეტყოდით მეორე მხარეს, არა პოლიტიკოსებს, რომელთაც ხვდებით მოლაპარაკებების დროს, არამედ ხალხს?
ნიკოლ ფაშინიანი, სომხეთის პრემიერ-მინისტრი: „ხალხი, როგორც წესი, ასე ამბობს: ჩვენ დიდი ხანია აქ ვცხოვრობთ და კიდევ დიდხანს ვიცხოვრებთ. მე მგონია, რომ ყველაფერი უკვე ნათქვამია. თუმცა ალბათ არის რაღაც, რასაც სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზოგადოებას ვეტყოდი, რადგან ორივემ, სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზოგადოებამ, საკუთარ მთავრობას უნდა მოსთხოვოს მშვიდობა. მშვიდობა, მოქნილი პოლიტიკა და იმის უნარი, რომ შეასრულოს ეს მოთხოვნა.“
ილჰამ ალიევი, აზერბაიჯანის პრეზიდენტი: „იცით, ამაზე არასდროს მიფიქრია. რადგან ჩემს სიცოცხელში პირველად მეკითხებიან ამას. ჩემი გზავნილი სომხეთის მოსახლეობისთვის არის ის, რომ ჩვენ გვსურს მშვიდობა მათ სახელმწიფოსთან. კიდევ ერთი, რაც მინდა ვუთხრა, ის არის, რომ კარგად გააანალიზონ მიმდინარე გეოპოლიტიკური ვითარება და ძალთა ბალანსი. მრავალი წლის განმავლობაში სომხეთის ლიდერები არწმუნებდნენ ხალხს, რომ მათ მსოფლიოში ყველაზე ძლიერი ჯარი ჰყავდათ, რომ თუ ომი დაიწყებოდა, ისინი ბაქომდე ჩამოვიდოდნენ. თუმცა ომმა ეს განწყობა გააქარწყლა. ჩვენ აღარ გვსურს კიდევ ერთი ომი. არც დღეს და არც ოდესმე მომავალში. ყარაბაღელმა სომხებმა არ უნდა დაუჯერონ მათ ე.წ. ლიდერებს. ეს ლიდერები ატყუებდნენ მთელი ეს პერიოდი. ამიტომ ყარაბაღელმა სომხებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ აზერბაიჯანული საზოგადოების ნაწილად ყოფნა უსაფრთხოების გარანტიებით ჩვენ გვესმის, როგორც მათი უფლებების დაცვა, მათ შორის განათლების, კულტურის, რელიგიური და თვითმმართველობის უფლებების. ისინი ნორმალურად იცხოვრებენ და აღარ იქნებიან მანიპულაციის მძევლები. ჩვენ მათ ვთავაზობთ ნორმალურ ცხოვრებას. და, ჩემი აზრით, თუ ისინი მისმენენ, გაიგებენ კიდეც ჩემს ნათქვამს. მათ იციან, რომ რასაც ვამბობ, ზუსტად იმასვე ვგულისხმობ.“
ავტორი: ანელის ბორჯესი
